Kadına ait İnfertilite nedenleri

Çiftlerin korunmayı bıraktıkları zaman birçok faktörü göz önünde bulundurmaları gerekmektedir. Kadınların yaklaşık % 5–7 sinde görülebilen yumurtlama fonksiyon bozukluğu ile gidebilen polikistik over sendromu (PCOS) bunlardan biridir. Detaylı bilgi için tıklayınız

Sosyal yaşantıda kadının kariyer beklentilerindeki artış nedeniyle gebelik yaşının geciktirilmesinden dolayı endometriozis diye bilinen ve gebeliğe engel olabilecek hastalık giderek artan bir oranda karşımıza çıkmaktadır.

Endometriyozis, rahmin içersini döşeyen tabaka olan endometriyumun rahim dışarısında olması durumudur. En önemli belirtisi ağrılı adet görme ve kasık ağrısıdır. İlerleyici ve yumurtalığı harap edici bir hastalıktır. En sık yumurtalıkları, fallop tüplerini ve karın alt bölgelerini tutmaktadır. Yumurtalıkları tutması durumunda çikolata kistleri diye bilinen endometriyoma halini alır ve yer kaplayan kitle olarak yumurtalık rezervini olumsuz etkiler. Fallop tüplerini tutması durumunda ise yapışıklıklara neden olarak tüplerin çalışmasını bozabilir. Bu hastalığın kesin tanısını laparoskopi dediğimiz karın içersine fibro-optik sistemle bakılarak ve patolojik tetkikle koyabilmekteyiz. İlerleme göstermesi nedeniyle önemli bir hastalık olup erken tanı çok önemlidir. Ağrılı adet ve cinsel ilişkide ağrı yaşayan kadınların böyle bir hastalığı akıllarına getirip hekime başvurmaları gerekir… Detaylı bilgi için tıklayınız

umurtlama bozuklukları (ovulasyon bozuklukları): Kadın kısırlığında en önemli neden, kadının her ay döllenme için doğru bir yumurta üretememesi durumudur. Bu durum yumurtlama bozuklukları (ovulasyon bozuklukları) adı altında incelenir.

Yumurtalık kanalının tıkalı olması durumu: Yumurtalıklara ait kısırlık nedenlerinden bir diğeri yumurtalık kanallarının tıkalı olması durumudur. Yumurta yumurtalık kanalları içine geçerek rahime gider. Rahimden gelen sperm yumurtayı yumurtalık kanalının içinde döller ve döllenen yumurta rahime geçerek yapışır.  Kanallarda tıkanma, yapışıklık veya kanalın içindeki yumurta ve spermi birbirine yaklaştıran milyonlarca küçük tüycüğün görevini tam yapamaması durumlarında kısırlık oluşabilir.

Kadınlarda gebelik için rahmin normal görevini görmesi gerekir. Rahimde sonradan oluşan ya da doğuştan olan sorunlar nedeni ile  düşük ya da erken doğum olabilmektedir.

Doğuştan olan bu anormalliklere tıpta; konjenital uterin anomaliler denir. Kadınlardaki doğuştan olan rahim anomalileri hafifse genellikle hiç bir belirti vermez.  Ancak bazı durumlarda gebelik oluşumunu tehlikeye atacak düzeyde olabilmektedir.

Çift rahim, rahmin yürek şeklinde olması, rahimde perde, rahmin çift boynuzlu ve tek boynuzlu şekli bu anomalilerdendir.

Tüpler rahmin her iki yanında, açılmış kollar gibi yumurtalıklara doğru uzanan 10 cm boyunda bir çift kanaldır. Esas görevleri yumurtalıktan atılan oositi alıp sperm ile döllenmesine yardımcı olmak ve döllenmiş yumurtanın rahim içine gönderimini sağlamaktır.

Cinsel ilişki ile vajina içine boşalan semende ortalama 200–300 milyon sperm vardır. Servikal müküsü aşan spermler milyonluk sayının büyük bir bölümünü kaybederek yollarına devam ederler, fallop tüpüne ancak 100 tanesi ulaşabilir. Bu sayı yumurtanın döllenmesi için yeterli olmaktadır.

Tüplere ulaşan spermler olgunlaşma sürecini henüz tamamlamamış durumdadırlar. Yumurtaya tutunup içine girebilmek için gerekli bazı değişimler ve daha hızlı hareket yeteneği son olarak tüplerde tamamlanır. Döllenme genellikle tüpün ortasındaki ampulla adı verilen geniş kısımda olur. Döllenmeyi takiben tüplerin iç yüzeylerini kaplayan titrek tüycükler yumurtanın rahime doğru ilerlemesini sağlar.

Yumurtlama, tüplerde döllenme ve döllenmiş yumurtanın rahmin iç tabakasına yerleşmesine  kadar geçen süre yaklaşık 7 gündür.  Bu süre içinde döllenmiş yumurta tüpler ve rahimden salınan salgılarla beslenir.

Döllenen yumurta uterusa doğru yolculuğuna devam eder. Tüpten geçişi ortalama 3 gün sürer. Bu arada bölünmeye başlayarak embriyo haline gelmeye başlar. Rahme ulaştığında 8 hücreli bir embriyodur. Burada bölünmeye devam ederek 30–200 hücreli blastokist haline gelir. Rahim içine girdikten 1–3 gün sonra rahim iç tabakasına tutunur.

Bu nedenle doğurganlık için kadında döllenmenin olacağı tüplerin açık olması çok önemlidir. Tüplerin tıkalı olması durumunda sperm geçişi ve döllenme olmayacaktır.

Tüplerin tıkalı olduğu nasıl anlaşılır?

Rahim filmi adı verilen HSG ile kolaylıkla rahim şekli ve tüplerle ilgili sorunlar saptanabilmektedir. Yine laparoskopi ameliyatlarında rahim içinden verilen boyalı sıvının tüplere geçişine bakılır ve tüplerin açık olup olmadığı anlaşılır.

Tüp tıkanıklığına neden olan faktörler nelerdir?

Karın içi ameliyatlar geçirmiş, cinsel yolla bulaşan genital enfeksiyonlar yaşamış, endometriozis hastalığı olan, dış gebelik yaşamış kadınlarda tüplerle ilgili sorun yaşama riski yüksektir.

Bir de korunma amacıyla tüplerini bağlatan kadınlarda tüpler tıkalıdır.

Tüpleri tıkalı kadınların tedavilerini nasıl yapılmaktadır? 

Kadında tüpler kapalı ise tüp bebek tedavisinden başka çare yoktur. Geçmişte tüp bebek tedavileri bu kadar başarılı ve yaygın değilken, uzun saatler süren, mikrocerrahi ameliyatlarıyla tüpler açılmaya çalışılmış ancak bu uygulamalar istenilen başarıyı getirmemiştir.

Günümüzde sadece tüplerin kapalı olması nedeni ile tüp bebek uygulaması yapılan kadınların gebelik oranları oldukça yüksektir. Başka bir durum da tüplerde sıvı birikmesiyle birlikte tıkanıklık durumudur ve buna “hidrosalpenks” adı verilmektedir.

Bu vakaların tüp bebek tedavilerinden önce mutlaka ameliyat edilerek tüplerin içinde biriken sıvıların boşaltılması gerekir. Bu sıvılar tüp bebek işleminde rahim içine yerleştirilen embriyolara çok ciddi hasar vermektedir.

1. Hormonal bozukluklar  

Hormonal bozukluklara bağlı olarak kısırlık gelişebilir. Bu bozukluklardan biri Polikistik Over Sendromunda görülen hormon salınım bozukluğudur.

Polikistik Over Sendromu 

Polikistik over sendromu, kalınlaşmış over kapsülü altında ufak çok sayıda kistlerin oluşması şeklindedir. Genellikle 30 yaş altında görülür.  Detaylı bilgi için tıklayınız

Hormonal bozukluklara bağlı olarak kısırlık gelişebilir. Bu bozukluklardan biri Polikistik Over Sendromunda görülen hormon salınım bozukluğudur.

Polikistik Over Sendromu 

Polikistik over sendromu, kalınlaşmış over kapsülü altında ufak çok sayıda kistlerin oluşması şeklindedir. Genellikle 30 yaş altında görülür.  Detaylı bilgi için tıklayınız 

Guatr (Tiroid bezi bozukluğu)

Tiroid bezinin az ya da çok çalışması infertiliteye neden olabilmektedir. Genellikle bu hastalarda adetlerde düzensizlik başlar. Adet düzensizliğinin sebebi, androjen ve östrojen hormonlarının vücuttan atılmalarının bozulmasıdır. Çok ağır seviyede olmadığı sürece hipertiroidide (tiroid bezinin aşırı çalışması) infertiliteye çok sık görülmez. Hipotiroidide ise (tiroid bezinin az çalışması) östrojen yükselmelerine bağlı olarak yumurtlama bozukluğu mevcuttur ve infertilite oluşmaktadır.

Hiperprolaktinemi (süt hormonunun fazla salgılanması)

Prolaktin hormonu beynimizden yumurtlamayı sağlayan hormonların salgılandığı yerden üretilmektedir. Prolaktin hormonu fazla salgılandığı durumlarda komşuluğundaki diğer merkezleri etkileyerek yumurtlamanın olmasını engelleyebilir. Çok yüksek seviyede prolaktini olan hastlara MR tetkiki önerilir ve böylelikle altta yatan nedenin tümor kaynaklı olup olmadığı tespit edilir.  Tümör kaynaklı olmayan hormon yükselmelerinin tedavisi basittir. Tümör varlığında, tümör büyük ise (makroadenom) ameliyat gerekir.

Genetik Bozukluklar 

İnfertil çiftlerde genel topluma göre kromozomal hasarlara daha fazla rastlanmaktadır. Fakat bu sorunların çoğu üreme hücrelerinde sınırlı kaldığından genel yaşantıda sorun çıkartmaz. Bu genetik bozukluklar ancak çocuk sahibi olmakta sorun yaşandığında yapılan detaylı araştırmalarda ortaya çıkmaktadır.

İnfertiliteyle ilgili en yaygın genetik problemler kromozom sayıları ile ilgili kadınlarda 45,XO (Turner Sendromu) ve erkeklerde ise 47,XXY’dir (Klinefelter Sendromu). İnsanda 46 adet kromozom vardır ve bunlardan iki tanesi seks kromozomu adı verilen XX ve XY diye belirtilen cinsiyet kromozomudur. Bu iki sendromda cinsiyet kromozomlarında sayıca azlık ya da fazlalık söz konusudur.

45 XO (Turner Sendromu)

Turner sendromu dış görünüş olarak dişi görünümlü fakat eşey organları gelişmemiş kadınlardır. Bu yüzden bu kadınlar kısırdır.

Turner sendromlu kadınlarda doğuştan böbrek, kalp anomalileri ve hastalıkları, kistik higroma sık görülür.

47 XXY (Kleinfelter Sendromu)

Azoospermik erkeklerin yaklaşık %10 kadarında periferik karyotip analizinde Klinefelter Sendromu olarak adlandırılan bir X kromozomunun fazladan bulunması durumu mevcuttur.

Bu erkeklerde bulunan fiziksel özellikler;

• uzun boy,
• uzun kol ve bacaklar,
• vücut kıllanmasında azalma,
• göğüslerde büyüme,
• kadın tipinde yağlanma,
• testis boyutlarında ileri derecede küçülme ve azoospermi görülür.

Bu erkeklerde gelişmiş dokudan sperm elde etme teknikleri ile tüp bebek tedavisiyle başarılı sonuçlar alınmaktadır.

Adet süreci iki bölüme ayrılmaktadır; folliküler faz ve luteal faz. Adet düzensizliğine genellikle luteal faz yetmezliği söz konusu olmaktadır. Bunun anlamı progesteron hormonunun gebeliğin yerleşeceği rahim iç dokusunun hazırlanması, embriyonun tutunması (implantasyon) ve gebeliğin devamında yetersiz kalmasıdır. Dolayısıyla kadınların adetlerini iyi takip etmeleri, hatta kaydetmeleri, tekrarlayan düzensizliklerinde doktora başvurmaları ve basit bir tedavi ile bu durumu düzeltilmesi uygun olacaktır.

Kadınların korkulu rüyası olan meme kanseri için önerilen aylık, kendi kendine muayene sırasında fark edilen göğüsten süt gelmesi bir infertilite nedeni olabilir. Normalde lohusalık döneminde (doğumdan sonraki değişim süreci) salgılanması gereken prolaktin hormonu (süt hormonu) uygunsuz bir şekilde başka zamanlarda da salgılanabilir. Böyle durumlarda yumurtlamada bozukluk ve luteal faz yetmezliği denilen ve erken dönemde düşüklere neden olan süreçler yaşanabilir. Prolaktin hormonu yüksekliği göğüslerden süt gelmesinin yanında adetlerde gecikme, kıllanma artışı, sivilce gibi belirtiler de vermektedir. Tedavisi oldukça basittir ve haftada iki kez kullanacağınız bir ilaçla çok zaman sorun çözülmektedir. Prolaktin düzeyine göre farklı araştırma ve tedaviler de önerilebilir.

Kadınların infertil olabilecekleri konusunda şüphe uyandırabilecek diğer bir neden ise daha önce geçirmiş oldukları çeşitli genital enfeksiyonlardır. Daha önce çok eşli ve hiyjenik olmayan cinsel hayatları olan kadınların bunu sorgulamaları gerekmektedir. Yoğun vajinal akıntı, kasıklarda ağrı, ateş gibi bulgular nedeniyle ayaktan veya hastanede antibiyotik tedavisi almış kadınların bu olayları hatırlamaları gerekmektedir. Bu enfeksiyonlar tüpler üzerine olumsuz etkileri nedeniyle gebeliği engelleyebileceği gibi rahim içersini döşeyen endometriyum dokusuna da zarar verebilir. Endometrit diye adlandırılan bu hasar nedeniyle embriyo oluşsa bile anne rahmine tutunma (implantasyon) sürecinde bir problem yaratabilir. Ayrıca fazla sayıda ve ileri haftalarda, hiyjenik olmayan ortamlarda kürtaj olmuş olmak hamileliğin olmaması için önemli nedenlerden olabilir. Burada da rahim içinde çeşitli yapışıklıklar oluşmakta ve embriyo rahim içinde tutunabileceği uygun ortamı bulamamaktadır. Bunları yaşamış kadınların normalden farklı olarak ağrılı adet ve kanama miktarında azalma belirtileri ile giden durumlar yaşandığında gebelik planlamadan önce hekime başvurmaları gerekmektedir.